Zachowek – co to właściwie jest? Stare powiedzenie mówi, że jeżeli nie wiadomo o co chodzi, to na pewno o pieniądze. I tak jest też w przypadku zachowku. Tutaj dowiesz się:
– komu należy się zachowek
– jak obliczyć zachowek
– jak napisać pozew o zachowek
Jeśli czujesz, że coś poszło nie tak i w spadku nie przypadło Ci tyle, ile się należy, zachowek może być odpowiedzią na te wątpliwości. Jeśli Twoi rodzice, Twoja żona lub mąż, a w niektórych przypadkach również Twoje dzieci, rozdysponowały swoim majątkiem z pokrzywdzeniem Ciebie, zachowek pozwoli te krzywdy naprawić.
Zapraszam do lektury!
Co to jest zachowek?
W rodzinie nie zawsze sprawy układają się tak, jak powinny. Szczególnie wtedy, kiedy w grę wchodzi majątek. Jednak polskie prawo spadkowe dba o najbliższych zmarłego nawet wtedy, kiedy on sam nie chciał o nich zadbać.
Kiedy spadkodawca, w testamencie lub darowiznami dokonanymi jeszcze za życia, przekazuje innym osobom całość lub większość swojego majątku, powstaje problem. Mają go najbliżsi spadkodawcy, których ten pominął. Problem ten można jednak rozwiązać. W tym celu należy pozwać osoby, które majątek odziedziczyły (lub otrzymały w darowiźnie) i żądać od nich zapłaty określonej kwoty pieniężnej, zwanej właśnie zachowkiem.
Od spadkobiercy, który otrzymał Twoją część spadku, żądać możesz jedynie sumy pieniężnej. Nie jest możliwe żądanie wydania przez tego spadkobiercę odziedziczonych przedmiotów wchodzących w skład spadku. Zachowek to zawsze pieniądze.
Odrobinę inaczej sytuacja przedstawia się, gdy spadkodawca – za życia – rozdysponował swoim majątkiem, w drodze darowizn. Wtedy zachowku można żądać od obradowanego. Może on jednak zwolnić się od obowiązku zapłaty zachowku przez wydanie przedmiotu darowizny. Jeżeli więc w majątku spadkowym nie pozostało nic (ewentualnie niewiele), albowiem spadkodawca rozdał swój dorobek innym osobom, sytuacja nie jest beznadziejna. Odpowiednie zabiegi prawne pozwolą Ci odzyskać to, co może wydawać się stracone.
ZOBACZ WIĘCEJ: Spadek – czyli kto, co, kiedy i po kim dziedziczy? [PORADY PRAWNE]
Komu należy się zachowek?
Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału. Tak stanowi przepis… Ale co to właściwe znaczy?
Kiedy odszyfrujemy tę prawniczą łamigłówkę, dochodzimy do następujących wniosków. Zawsze możesz starać się o zachowek po rodzicach i zachowek po mężu lub żonie. O zachowek po dziadkach możesz starać się tylko wtedy, kiedy Twoi rodzice (a dzieci Twoich dziadków) nie będą mogli dziedziczyć (np. dlatego, że nie żyją). Prawo do zachowku po Twoich dzieciach przysługuje Ci tylko wtedy, jeżeli te dzieci nie miały swoich dzieci. Nawet jeśli byłaś/byłeś najlepszą siostrą/bratem, zachowek po rodzeństwie nigdy nie będzie Ci przysługiwał.
Kto nie może żądać zachowku? Pytanie doskonałe! Zachowku nie mogą żądać osoby, które są wyłączone od dziedziczenia tak, jakby nie żyły w chwili otwarcia spadku. Do kręgu tych osób zalicza się te, które:
– zrzekły się dziedziczenia,
– zostały uznane za niegodne dziedziczenia,
– odrzuciły spadek,
– zrzekły się prawa do zachowku,
– zostały wydziedziczone;
Zachowek nie należy się również małżonkowi pozostającemu ze zmarłym spadkodawcą w separacji. Jeżeli, za życia, spadkodawca złożył pozew o separację lub rozwód z winy swojego małżonka i miał rację, to temu winnemu małżonkowi zachowek również nie przysługuje.
Ile wynosi zachowek?
Wysokość zachowku to kwestia fundamentalna. I wyższa matematyka. Aby prawidłowo obliczyć należną Ci część, najpierw musisz ustalić, jaki ułamek majątku odziedziczyłbyś, gdyby w grę wchodziło dziedziczenie ustawowe. Na przykład, jeżeli dziedziczysz po swoim zmarłym ojcu, a do spadku należy jeszcze matka i brat, to Twój udział wynosić będzie 1/3.
Ustalony udział należy pomnożyć przez 1/2 lub 2/3. Wyższy ułamek należy się tym, którzy w chwili śmierci spadkodawcy byli osobami małoletnimi lub trwale niezdolnymi do pracy. Mniejszy – wszystkim pozostałym uprawnionym do zachowku.
Trzymając się przykładu, dotyczącego dziedziczenia wspólnie z bratem i matką oraz przy założeniu, że jesteś pełnoletnią osobą zdolną do pracy, wzór na obliczenie ułamka zachowku w Twoim przypadku będzie następujący: 1/3 * 1/2 = 1/6.
Tak ustalony ułamek należy pomnożyć przez tzw. substrat zachowku. Ten składa się z czystej wartości spadku powiększonej o darowizny doliczane do spadku. Czysta wartość spadku to z kolei aktywa spadku pomniejszone o pasywa (majątek pomniejszony o długi spadkowe). Tym samym uzyskujesz należną Ci kwotę, o którą możesz wystąpić do sądu.
Jeżeli czysta wartość spadku wynosi 300.000 zł, a należny Ci ułamek wynosi 1/6, to wzór na zachowek jest następujący:
1/6 * 300.000 = 50.000 zł
50.000 złotych to należny Ci zachowek – to Twoje pieniądze.
Musisz jednak uważać. Osoba, od której żądasz zachowku, może próbować obniżyć należną Ci kwotę zachowku. Na przykład, jeżeli spadkodawca dokonał zapisu windykacyjnego lub darowizny na Twoją rzecz, ich kwoty zalicza się na należny Ci zachowek. To jeden ze sposobów, którym spadkobierca lub obdarowany może próbować pozbawić Cię Twoich pieniędzy.
Nie ma sytuacji bez wyjścia. Jeśli masz wątpliwości, warto je skonsultować. Prawie zawsze udaje się znaleźć takie wyjście, które może uratować Twoje pieniądze.
Wydziedziczenie a zachowek
Wydziedziczenie to nic innego, jak pozbawienia prawa do zachowku. Prawo spadkowe przewiduje określone sytuacje, w których spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku. Wydziedziczenie może mieć miejsce, jeżeli uprawniony do zachowku:
– wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego,
– dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci,
– uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych;
Przyczyna lub przyczyny wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinny wynikać z treści testamentu. Warto wiedzieć, że spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli mu przebaczył. Jeżeli w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych (np. był ubezwłasnowolniony), przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem.
Przed wydziedziczeniem też można się bronić. Jeżeli więc zdarzyło się tak, że ktoś wydziedziczył Cię bez przyczyny, spróbuj podważyć testament. Jeśli spadkodawca nie miał racji, powinno się udać.
Zachowek a darowizna
Możliwe są również sytuacje, w których spadkodawca przekazuje na rzecz innych, nieuprawnionych do zachowku osób, cały swój majątek lub jego zasadniczą część, jeszcze za życia – darowizną. Jeśli w ten sposób pozbawiono Cię całości lub części majątku spadkowego, prawo spadkowe przewiduje możliwość ochrony Twoich interesów. W takim przypadku możesz żądać tego zachowku od obdarowanego.
Ten swoisty zachowek od darowizny pozwoli odzyskać chociaż część tego, co Ci się należy. Analogiczne rozwiązanie jest przewidziane, kiedy spadkodawca rozporządza majątkiem spadkowym poprzez zapis windykacyjny. Wtedy też można walczyć o swoje!
Pozew o zachowek
Jeśli polubowne próby uzyskania zachowku okażą się nieskuteczne, jedynym wyjściem jest oddanie sprawy do sądu. W zależności od wartości zachowku, pozew o zachowek musisz skierować do sądu rejonowego (jeżeli wartość zachowku nie przewyższa kwoty 75.000 zł) lub sądu okręgowego (jeżeli wartość zachowku przewyższa kwotę 75.000 zł).
Właściwy miejscowo jest ten sąd, w którym spadkodawca miał ostatnie miejsce zwykłego pobytu. Jeżeli miejsca jego zwykłego pobytu w Polsce nie da się ustalić, pozew o zachowek skieruj przed sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część.
Pozew w sprawie o zachowek nie różni się od innych pozwów składanych w sprawach o zapłatę należności pieniężnych. Należy więc dokładnie określić w nim stronę powodową (tutaj należy również wskazać numer PESEL) i pozwaną, podając aktualne adresy do doręczeń.
Żądanie pozwu polega na określeniu kwoty, którą chce się uzyskać. Z uzasadnienia pozwu powinno z kolei wynikać to, kto jest spadkobiercą, kto spadkodawcą, a kto uprawnionym do zachowku. W tej części pozwu należy również wyczerpująco uzasadnić żądaną kwotę tj. opisać, co wchodziło w skład spadku oraz obliczyć odpowiedni ułamek zgodnie z zasadami opisanymi powyżej.
Aby sprawnie przeprowadzić sprawę, zbierz wymagane dokumenty. Zaliczają się do nich przede wszystkim:
– postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku lub notarialny akt poświadczenia dziedziczenia,
– informacje na temat majątku, który pozostał po spadkodawcy (numery ksiąg wieczystych nieruchomości, operaty szacunkowe dotyczące nieruchomości, informacje na temat ruchomości np. samochodu spadkodawcy, informacje dotyczące oszczędności, informacje dotyczące spółek, w których spadkodawca był wspólnikiem, itp.),
– akty stanu cywilnego, z których wynikać będzie Twoje pokrewieństwo lub powinowactwo ze spadkodawcą (akt urodzenia, akt małżeństwa);
Jeśli nie wiesz, od czego zacząć poszukiwania potrzebnej dokumentacji, możesz to zlecić wybranemu prawnikowi. Pozwoli Ci to zaoszczędzić czas i szybciej uzyskać należny zachowek.
Ile kosztuje sprawa o zachowek?
Sprawa o zachowek kosztuje tyle samo, ile każda inna sprawa o pieniądze. Aby sąd rozpoznał Twój pozew, musisz uiścić na jego konto 5% wartości kwoty, której żądasz (czyli 5% wartości zachowku). Jeżeli wygrasz, łącznie z zachowkiem kwotę tę zwróci Ci Twój przeciwnik.
Jeśli nie jesteś w stanie ponieść tych kosztów, to wcale nie oznacza, że drzwi sądu będą dla Ciebie zamknięte. Załączając do pozwu oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku dochodach i źródłach utrzymania (wzór formularza znajdziesz w każdym sądzie), możesz wnioskować o zwolnienie od kosztów sądowych (tj. opłaty od pozwu i kosztów ewentualnych biegłych powołanych w sprawie). Na tej samej podstawie możesz wnosić o ustanowienie dla siebie adwokata z urzędu. Wtedy za jego usługi nie zapłacisz ani złotówki.
Tutaj jednak ważna uwaga – w przypadku przegranej sprawy, trzeba będzie zwrócić koszty poniesione przez Twojego przeciwnika (np. koszty ustanowienia przez niego adwokata). Instytucja zwolnienia od kosztów sądowych nie zwalnia bowiem z konieczności zwrotu kosztów poniesionych przez przeciwnika.
Jeśli sam chcesz wybrać adwokata i możesz ponieść koszty z tym związane, musisz wiedzieć dwie rzeczy. Po pierwsze wynagrodzenie adwokata wynika z przepisów i jest uzależnione od wartości przedmiotu sporu (czyli żądanej kwoty zachowku). Dla przykładu, jeśli zachowek ma wartość 60.000 zł, minimalna stawka wynagrodzenia adwokackiego wynosi 5.400 zł. Po drugie, to kiedy i w jaki sposób dojdzie do rozliczeń, zależy już tylko od Ciebie i Twojego adwokata.
Na koniec dobra informacja – jeśli adwokat będzie skuteczny i wygra sprawę, jego wynagrodzenie – podobnie jak inne koszty sądowe – pokryje Twój przeciwnik. Jeśli masz rację, sprawa o zachowek będzie kosztowała Cię tyle, ile poświęcony na nią czas.
Zachowek a przedawnienie
Uważaj! Jak każde roszczenie majątkowe, również i roszczenie o zachowek ulega przedawnieniu. Jeżeli się spóźnisz – przegrasz. Twoje roszczenia z tytułu zachowku przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu. Jeżeli testamentu nie było, a spadkodawca rozporządził swoim majątkiem jeszcze za życia – poprzez darowizny, roszczenie przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku (czyli śmierci spadkodawcy).
Autor: Michał Sochański
