W poprzednim wydaniu zapoczątkowaliśmy krótki cykl publikacji, dotyczących prawnych aspektów postępowania spadkowego. Opisaliśmy ustawową kolejność dziedziczenia (czyli to, kto dziedziczy po kim) oraz jakie oświadczenia, co do przyjęcia lub odrzucenia spadku, może złożyć ewentualny spadkobierca. Wskazaliśmy również wstępnie, jak wygląda procedura działu spadku. Dziś ciąg dalszy spadkowych rozważań – piszemy o tym, jak zmienić ustawową kolejność dziedziczenia. Z lektury artykułu dowiesz się zatem, co to jest testament i jak go prawidłowo napisać.

Testament – czyli jak zmienić wolę ustawodawcy?

Musisz wiedzieć, że testament to opcja, a nie obowiązek. W poprzednim artykule, szczegółowo opisaliśmy kolejność dziedziczenia narzuconą przez ustawodawcę. Kodeks cywilny przewiduje bowiem to, kto i w jakich okolicznościach dziedziczy, po kim. Jeśli nie sporządzisz testamentu – spadek po Tobie odziedziczą osoby, zgodnie z przewidzianą przez Kodeks cywilny kolejnością. Ten sam Kodeks, daje jednak możliwość zmiany kolejności i zakresu dziedziczenia, narzuconego przez ustawodawcę – m. in. poprzez testament. Co więcej, Kodeks cywilny przewiduje różne rodzaje testamentów, na wypadek różnych okoliczności, w jakich testament może być sporządzany. Należy zatem wyróżnić:

Testament holograficzny – sporządzany przez spadkodawcę w całości pismem ręcznym, podpisany i opatrzony datą (przy czym brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu własnoręcznego, jeżeli nie wywołuje wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów). Jest to najbardziej powszechna, albowiem najprostsza forma testamentu. Jest jednak druga strona medalu – pamiętaj, że taki testament jest najłatwiej podważyć.

Testament holograficzny – sporządzany u notariusza. Jest to najbezpieczniejsza forma testamentu, albowiem notariusz zawsze czuwa nad tym, aby testament został sporządzony zgodnie z prawem, a osoba go sporządzająca miała pełną swobodę i świadomość podejmowanych przez siebie czynności. Bezpieczeństwo tej formy testamentu wynika również z faktu, że u notariusza zawsze pozostaje dokument testamentu i można uzyskać jego wypis, co zapobiega konsekwencjom zagubienia lub zniszczenia posiadanego egzemplarza testamentu. 

Testament allograficzny – sporządzany w obecności dwóch świadków, przy których spadkodawca oświadcza swoją ostatnią wolę ustnie, wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego. Jest to najrzadsza forma testamentu, zarezerwowana do sytuacji, w których brak jest możliwości sporządzenia testamentu przez spadkodawcę w całości pismem ręcznym lub w obecności notariusza. 

Obok wyżej wymienionych testamentów (tzw. testamentów zwykłych) prawo przewiduje również testamenty szczególne, sporządzane właśnie w szczególnych okolicznościach. I tak:

Testament ustny – sporządzany, jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione. Polega na tym, że spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków.

Testament podróżny – sporządzany podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym. Polega na sporządzeniu testamentu przed dowódcą statku lub jego zastępcą w ten sposób, że spadkodawca oświadcza swą wolę dowódcy statku lub jego zastępcy w obecności dwóch świadków.

Testament wojskowy – sporządzany przez określone osoby tylko w czasie mobilizacji lub wojny albo przebywania w niewoli, którego szczególną formę określa odpowiednie rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej.

Uwaga – nie każdy może być świadkiem sporządzania testamentu. Nie może nią być osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść. Nie mogą być również świadkami: małżonek tej osoby, jej krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia. Wreszcie, nie może być również świadkiem osoba, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, jest niewidoma, głucha lub niema, która nie może czytać i pisać, która nie włada językiem, w którym spadkodawca sporządza testament czy wreszcie osoba skazana prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania.

Jak napisać ważny testament?

Jeśli zatem nie chcesz, aby spadek po Tobie otrzymały osoby, zgodnie z przewidzianą w Kodeksie cywilnym kolejnością, możesz sporządzić testament. Aby skutecznie tego dokonać, musisz mieć pełną zdolność do czynności prawnych (co do zasady, mają ją wszystkie osoby fizyczne, które ukończyły 18 lat i nie zostały ubezwłasnowolnione całkowicie lub częściowo). Pamiętaj, że testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony:

1) w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli,

2) pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści,

3) pod wpływem groźby;

Innymi słowy – kiedy piszesz testament, Twoja psychika musi funkcjonować prawidłowo (tak, aby świadomie podjąć decyzję). Musisz wiedzieć co, komu i dlaczego przekazujesz, na wypadek swojej śmierci. Musisz, ponadto, mieć pełną swobodę, co do tego, jaką decyzję podejmujesz (nikt nie może Cię zmuszać do sporządzenia testamentu o określonej treści). 

Jak napisać ważny testament?

Sytuacja zmieniła się po sporządzeniu testamentu i nie chcesz już obdarowywać wcześniej wybranych osób swoim majątkiem? Nie ma problemu! Raz wyrażona w testamencie wola, może zostać wycofana lub zmieniona. Możesz, w każdej chwili, odwołać zarówno cały testament, jak i jego poszczególne postanowienia. Nie ma też problemu ze zmianą testamentu – w tym celu musisz:

– sporządzić nowy testament lub

– testament, z zamiarem odwołania, zniszczyć lub pozbawić go cech, od których zależy jego ważność, lub 

– dokonać w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień;

Tym sposobem wracasz do kolejności dziedziczenia narzuconej przez ustawodawcę lub sporządzasz nowy testament, zawierający odmienne postanowienia. 

Jeśli wiesz już, że chcesz zmienić ustawową kolejność dziedziczenia – nie czekaj. Sporządzenie ostatniej woli w spokoju, przy udziale adwokata czy notariusza, pomoże Ci tak sformułować testament, aby w pełni odpowiadał Twoim oczekiwaniom. Odpowiednie rozporządzenie składnikami majątku może również oszczędzić ewentualnych, przyszłych sporów, pomiędzy Twoimi spadkobiercami. 

Adwokat Michał Sochański, 

Wspólnik zarządzający, Kancelaria Adwokacka Sochański i Wspólnicy