Między Wisłą a Łysicą, między bukiem a lipą

Sandomierz, Opatów, Szydłów, Staszów, Ujazd, Kurozwęki i Rytwiany prawdopodobnie znacie. Jeśli będziecie tu znowu na wycieczce, możecie zjechać z głównej drogi i odszukać niezwykłe miejsca, o których opowiem. Płynie tu niewielka rzeczka Kacanka, dopływ Koprzywianki, która z kolei zasila samą Wisłę. Nad Kacanką leżą wsie Czajków Północny i Południowy oraz trzy siostrzane Wiązownice: Duża, Mała i Kolonia. Nieopodal są Smerdyna, Żyznów i Rybnica. To właśnie tu leży niezwykły las.

Bezimienny ciek z setkami imion

Mniej więcej przez środek tego lasu przepływa bezimienny strumień, zwany przez miejscowych Strugą. Ma tu swoje źródła. Malowniczo meandruje pośród buczyn i grądów, zupełnie niezakłócony w swojej skłonności do wybierania takiego biegu, który jest zgodny z rzeźbą terenu i całkiem oddaje się sile grawitacji. Oddaje swoje brzegi w wieczyste użytkowanie olsom zajętym przez bobry. Swoje wody, ślizom i strzeblom potokowym. Ale to co jest tu wielką osobliwością, to ciągnące się kilometrami łany rzadkiego, górskiego czosnku siatkowatego. To krewny znanego i popularnego czosnku niedźwiedziego. Towarzyszą mu tu takie rzadkości jak tojad mocny i mołdawski oraz lilia złotogłów i kilka gatunków storczyków. Ale tym, co czyni to miejsce botaniczną Mekką jest duże stanowisko kruszczyka połabskiego. To gatunek storczyka, który został opisany dla nauki pierwszy raz w latach 70. XX wieku i długo był uznawany za czechosłowacki endemit. W Polsce znanych jest jego kilkadziesiąt stanowisk, w tym w świętokrzyskim…dwa. W wysokich koronach buków i dębów w ciągu dnia wrażliwe oko i ucho wychwyci na przykład śpiew muchołówki białoszyjej, małej i żałobnej. Dwie pierwsze to gatunki rzadko występujące w Polsce i zagrożone.Trzecia, do niedawna pospolita i powszechna, obecnie wykazująca ponad 30% spadek swojej liczebności, została niedawno wpisana na Czerwoną Listę Ptaków Polski. Wczesną wiosną słychać dzięcioły: czarnego, zielonosiwego i średniego. Gniazduje tu bocian czarny. W tych fragmentach, które porasta ols, przy odrobinie cierpliwości da się usłyszeć i zauważyć brodźca samotnego.W nocy dominuje puszczyk, ale jest też rzadka i zagrożona włochatka.

Osobliwości geologiczne. Tropikalna laguna w otulinie oddechu lodowca

Idąc wzdłuż strumienia trzeba odbić leśną drogą na południe. Po niespełna kilometrze spokojnego marszu z lasu wyłania się niezwykły obiekt. To skałki na Podwalu. Skałki są porośnięte cennym zespołem naskalnych mszaków i porostów oraz robiącym bajkowy efekt zbiorowiskiem paproci naskalnych z bardzo u nas rzadko występującym paprotnikiem kolczystym. Udało nam się tu odkryć jaskinię, której moja córka Lena dała imię Malutka. Czasami zajmuje ją wilk. W okolicy są też jelonki rogacze, nasze największe, związane z ciepłymi dąbrowami chrząszcze o imponującym orężu samców.

Zupełnie inaczej się patrzy na to miejsce, gdy sobie uświadomić, że się stąpa po dnie ciepłej laguny, która 13 milionów lat temu tętniła życiem. Mniej więcej kilometr, może dwa od tego miejsca znajdowało się klifowe wybrzeże mioceńskiego morza. Tu gdzie stoję, patrząc na skałki Podwala,dno powoli opadało w morską toń, osiągając od kilku do kilkudziesięciu metrów głębokości. Dzisiejszy grąd subkontynentalny ze swoim bogactwem nie mógłby tu wyrosnąć, gdyby nie topiący się w cieple zmian klimatycznych około 700-500 tysięcy lat temu lądolód. Mówiąc prosto, skałki Podwala powstały z obumierających ciał roślin i zwierząt ciepłej, morskiej laguny,na skutek erozji rzecznej, klimatu jaki  dziś można obserwować na Grenlandii lub Spitzbergenie oraz w niewielkim stopniu na skutek procesów krasowych.

Wartość dziedzictwa, dziedzictwo wartości

Nie ma tak interesujących i dużych skałek pomiędzy Karpatami, Sudetami, Jurą Krakowsko – Częstochowską a Roztoczem.

Cały ten obszar to miejsce życia rzadkich gatunków ssaków i ptaków, skrajnie nielicznych i zagrożonych wymarciem gatunków roślin, porostów, grzybów. Chcemy tu utworzyć dwa rezerwaty przyrody: Rezerwat Przyrody dr E. Bróża w części ze strumieniem oraz rezerwat przyrody Skałki na Podwalu.

Autor: Łukasz Misiuna